महाराष्ट्रासाठी आदिवासी आश्रमशाळांमध्ये असाव्यात अशा आवश्यक सुविधा पुढीलप्रमाणे आहेत:

महाराष्ट्रातील आदिवासी आश्रमशाळा या अनुसूचित जमातींतील विद्यार्थ्यांना शिक्षण व निवासाची संधी देण्यासाठी चालवल्या जातात. या शाळा आदिवासी विकास विभाग, महाराष्ट्र शासन यांच्या अखत्यारीत येतात.

महाराष्ट्रासाठी आदिवासी आश्रमशाळांमध्ये असाव्यात अशा आवश्यक सुविधा पुढीलप्रमाणे आहेत:

---

✅ १. शैक्षणिक सुविधा

• मराठी/इंग्रजी माध्यमाची शाळा (1 वी ते 10 वी/12 वी पर्यंत)
• प्रशिक्षित शिक्षक व विषयतज्ज्ञ
• ग्रंथालय (वाचनालय) व ई-लायब्ररी
• विज्ञान प्रयोगशाळा, गणित प्रयोगशाळा
• संगणक शिक्षण व इंटरनेट सुविधा
• स्मार्ट क्लासरूम (ICT Enabled Classrooms)
• नियमित व अभ्यासक्रम बाह्य स्पर्धा (साहित्य, विज्ञान, कला)

---

✅ २. निवासी (Hostel) सुविधा

• विद्यार्थ्यांसाठी सुरक्षित, स्वच्छ निवासस्थाने
• मुला-मुलींसाठी स्वतंत्र वसतिगृह
• प्रत्येक खोलीत पुरेशी जागा, पलंग/गादी, कपाट
• रात्रपाळी देखरेखीसाठी गृहपाल (warden) व सहाय्यक कर्मचारी
• २४ तास वीज आणि पाणी

---

✅ ३. आहार आणि पोषण

• शासनमान्य आहार योजनेनुसार तीन वेळचं पौष्टिक जेवण (नाश्ता, दुपारचं व रात्रीचं जेवण)
• अंडी, दूध, फळे यांचा समावेश
• स्वयंपाकासाठी स्वच्छ स्वयंपाकगृह
• भोजनगृह (मेस) व हजेरी नोंद प्रणाली

---

✅ ४. आरोग्य व स्वच्छता सुविधा

• नियमित वैद्यकीय तपासणी (दरमहा किंवा त्रैमासिक)
• प्राथमिक उपचार किट आणि आवश्यक औषधे
• परिसरात स्वच्छतागृहे (मुलं व मुलींसाठी वेगळी)
• स्वच्छ पिण्याचे पाणी (RO/Filter)
• मासिक पाळी व्यवस्थापनासाठी सुविधा (मुलींसाठी सॅनिटरी नॅपकिन्स आणि टॉयलेट्स)

---

✅ ५. क्रीडा व मनोरंजन

• खेळांचे मैदान (फुटबॉल, कबड्डी, खो-खो, व्हॉलीबॉल)
• क्रीडासाहित्य
• सांस्कृतिक कार्यक्रमांसाठी व्यासपीठ
• टिव्ही, रेडिओ, प्रोजेक्टरसारखी मनोरंजन साधने

---

✅ ६. सामाजिक आणि व्यक्तिमत्त्व विकास

• नैतिक शिक्षण व जीवन कौशल्य प्रशिक्षण
• विद्यार्थी परिषद, वक्तृत्व, निबंध, चित्रकला स्पर्धा
• समुपदेशन सेवा (Counseling for mental health)
• बालसभा / पालकसभेचे आयोजन

---

✅ ७. स्वावलंबन व कौशल्य विकास

• उद्यानविद्या (बागकाम)
• हस्तकला, शिवणकाम, संगणक शिक्षण
• शासकीय योजनांची माहिती व प्रशिक्षण

---

✅ ८. सुरक्षा व प्रशासन

• CCTV कॅमेरे व सुरक्षा रक्षक
• पालकांशी संपर्कासाठी मोबाईल/फोन सुविधा
• शिक्षक, गृहपाल व कर्मचाऱ्यांची नियमित उपस्थिती
• आपत्ती व्यवस्थापन योजना (फायर सेफ्टी, प्राथमिक उपचार प्रशिक्षण)

---

✅ ९. वाहतूक व संपर्क

• दुर्गम भागात विद्यार्थी आणण्यासाठी शाळा बस
• पालकांना भेट देण्यासाठी संपर्क यंत्रणा

---

🔷 अतिरिक्त उपाय (शासन धोरणानुसार लागू शकणारे):

• E-learning/ DIKSHA portal वापरणे