कॉपी-पेस्ट पत्रकारांचा सुळसुळाट : पत्रकारितेच्या विश्वसनीयतेवर गडद सावली

कॉपी-पेस्ट पत्रकारांचा सुळसुळाट : पत्रकारितेच्या विश्वसनीयतेवर गडद सावली

मुंबई, ८ मे २०२५ – माहितीच्या झपाट्याने बदलणाऱ्या युगात पत्रकारितेची व्याख्याच जणू बदलली आहे. कुठलीही बातमी वाऱ्याच्या वेगाने समाजमाध्यमांवर झळकते, आणि त्याच वेगाने अनेक पत्रकार किंवा माध्यमसंस्था ती बातमी "कॉपी-पेस्ट" करून पुढे प्रसारित करतात. या सुलभ आणि झटपट पद्धतीने बातम्या प्रसारित करण्याच्या प्रवृत्तीने पत्रकारितेची विश्वासार्हता आणि दर्जा यावर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे.

गेल्या काही वर्षांत 'डेस्कवर बसून पत्रकारिता' ही संकल्पना वेगाने वाढली आहे. प्रत्यक्ष घटनेच्या ठिकाणी जाऊन माहिती संकलित करण्याऐवजी, अनेक पत्रकार सोशल मीडियावरील पोस्ट्स, व्हायरल व्हिडिओज, किंवा अन्य माध्यमांतील बातम्या सरळ उचलून त्याच त्या भाषेत प्रकाशित करतात. काही वेळा तर मूळ स्त्रोताचाही उल्लेख न करता ही माहिती वापरण्यात येते, ज्यामुळे 'बौद्धिक चोरी' (प्लॅजिअरिझम) हे गंभीर प्रकरण समोर येते.

विश्लेषकांचे मत

पत्रकारिता क्षेत्रातील ज्येष्ठ विश्लेषक आणि मीडिया अभ्यासक डॉ. अजय देशमुख म्हणतात, "कॉपी-पेस्ट पत्रकारितेमुळे खऱ्या अर्थाने 'फिल्ड रिपोर्टिंग' नामशेष होत चालले आहे. ही गोष्ट केवळ व्यावसायिक निष्काळजीपणाचे लक्षण नसून, समाजाला चुकीची माहिती पोहोचवण्याचा धोका निर्माण करणारी आहे."

पाठविलेल्या माहितीवर अवलंबून मीडिया

काही वेळा सरकारी प्रेसनोट्स, राजकीय पक्षांचे निवेदने, किंवा कंपन्यांचे पीआर संदेश जसेच्या तसे प्रसिद्ध केले जातात. पत्रकार त्यामध्ये कोणतेही संपादन किंवा सत्यतेची खातरजमा न करता तेच शब्दशः प्रसारित करतात. अशा पद्धतीने माध्यमे एकप्रकारे ‘प्रचारमाध्यमे’ बनू लागली आहेत.

नवीन पत्रकारांची गोंधळलेली स्थिती

नवोदित पत्रकारांकडूनही वेळेच्या अभावामुळे किंवा डिजिटल दबावामुळे मूळ स्रोताविना काम चालवले जाते. सोशल मीडियाच्या ट्रेंडवर आधारित बातम्या देणे हे प्राधान्य ठरते, ज्यामुळे सत्यतेपेक्षा ‘व्हायरल’ होणे अधिक महत्त्वाचे बनते.

उपाय काय?

पत्रकारितेतील ही ढासळती गुणवत्ता थांबवण्यासाठी मीडिया संस्थांनी आपले मूल्यधर्म आणि चौकशी आधारित पत्रकारिता पुन्हा अंगीकारणे आवश्यक आहे. तरुण पत्रकारांना सत्यशोधन, ग्राउंड रिपोर्टिंग आणि तथ्य तपासणीचे (फॅक्ट चेकिंग) प्रशिक्षण दिले पाहिजे.

शेवटी...

‘कॉपी-पेस्ट’ पत्रकारितेचा सुळसुळाट हा केवळ एक तांत्रिक वा व्यावसायिक प्रश्न नाही, तर तो समाजाच्या माहिती अधिकाराशी निगडीत गंभीर विषय आहे. जर माध्यमांनीच आपली भूमिका जबाबदारीने पार पाडली नाही, तर समाजात गैरसमज, अफवा आणि दिशाभूल पसरवण्याचे प्रमाण वाढेल, हे निश्चित.